A Facultade de Ciencias de Educación da Universidade de Santiago de Compostela, pola súa responsabilidade académica na formación de profesionais da educación e polo seu compromiso coa sociedade, non quere nin debe permanecer allea ao actual debate social sobre o papel das linguas e a súa aprendizaxe no sistema educativo galego, directamente derivado da recente presentación pública por parte da Xunta de Galicia dunha proposta de novo Decreto (“de plurilingüismo”), que especifica a presenza da lingua galega no ensino non universitario, a través de medidas e indicacións que reducen e modifican moi apreciablemente os criterios de tal presenza, con respecto ao que se establece no Decreto aprobado en 2007 e aínda en vigor. Por esta razón, reunida en Xunta Ordinaria o día 21 de xaneiro do 2010, aproba a seguinte declaración institucional:
a) As linguas non son só códigos formados por signos abstractos que permiten comunicármonos, senón tamén instrumentos básicos no proceso de aprendizaxe e construcións colectivas que reflicten unha historia comunitaria. É dicir, teñen unha dimensión educativa e social que demanda que a súa utilización escolar se realice desde o maior consenso democrático e desde o rigor científico.
b) O actual contexto histórico e social reclama cidadáns con competencia en varias linguas, pero tamén con capacidade para respectar e valorar a diversidade lingüística, sinaladamente a relacionada tanto con variedades minoritarias, como coas minorizadas. A responsabilidade das institucións educativas é, polo tanto, dobre: garantir o dominio instrumental deses códigos e formar individuos que asenten o seu comportamento lingüístico sobre valores cívicos e respectuosos dos dereitos lingüísticos.
c) O obxectivo plurilingüe ao que debe aspirar o sistema educativo ten que modularse en función do papel social que a lexislación lle atribúe a cada código e da vinculación que mantén con eles o alumnado. Non é razoable nin realista ningunha meta educativa plurilingüe, aplicable ao conxunto da poboación escolar, que non acepte niveis de competencia diferentes para as linguas ambientais e para as demais.
d) O rango de oficialidade que lle recoñece a lexislación ao castelán e ao galego, co carácter de ‘lingua propia’ para este último, por seren específica creación e construción patrimonial e histórica das xentes de Galicia, compromete aos poderes públicos e ás institucións escolares na consecución dun dominio funcional pleno nos dous idiomas por parte de todos os cidadáns. En troques, a desexable competencia do conxunto do alumnado noutras linguas ten que formularse desde parámetros competenciais máis básicos.
e) Temos que referirnos a dúas dimensións, unha política e unha técnica, que son complementarias. Unha dimensión é a definición dun proxecto lingüístico colectivo, que compete aos representantes políticos, como consecuencia das expresións electorais e a súa concordancia cos mandatos xurídicos constitucionais, e outra a definición do itinerario ou itinerarios para chegar a el, que debe realizarse con criterios científicos e de racionalidade curricular. Trasladar responsabilidades substantivas sobre estas cuestións técnico-didácticas ás familias e aos centros non se xustifica, entón, desde o reclamo dunha aposta democrática pola participación, senón que representa unha inhibición indebida por parte dos poderes públicos, que ademais pode xerar tensións e fracturas sociais inoportunas nas comunidades educativas e nos centros escolares, así como no corpo social galego, dados os usos, as percepcións e a realidade sociolingüística de Galicia.
f) As linguas apréndense a través do contacto con elas, tanto no contorno escolar coma no extraescolar, o que significa que unha lingua socialmente prevalente dispón de recursos engadidos para ser aprendida. Todos os estudos sociolingüísticos avalan que a lingua hexemónica en Galicia é o castelán, tanto desde o punto de vista da valoración social como desde o da presenza no universo vital dos escolares. En consecuencia, o obxectivo de competencia bilingüe semellante non se pode asentar sobre a filosofía do formal equilibrio e reparto lingüístico na escola, senón que reclama un papel de discriminación positiva para o galego, compensatoria da súa minorizada situación social, como expoñen repetidamente as investigacións e informes internacionais de socio e de psicolingüística, que recomendan programas de inmersión lingüística.
g) O uso vehicular das linguas no currículo favorece a súa aprendizaxe, pero a decisión sobre o momento e a proporción na que se han de empregar debe estar orientada, en conxunción, pola realidade contextual sociolingüística próxima e por principios sociolingüísticos e psicopedagóxicos. Isto é especialmente relevante nos primeiros chanzos da escolarización e na aprendizaxe da lectura e da escritura, polo que deixar estas decisións nas mans das familias podería entorpecer ou ser contraditorio co desexable establecemento dun proxecto lingüístico integrador, e pode provocar desaxustes no proceso de aprendizaxe, alén de indesexables problemáticas socioculturais.
h) A planificación lingüística escolar, como parte dun proxecto de normalización lingüística da lingua propia minorizada e de plurilingüismo de maior alcance, é un instrumento necesario nun sistema educativo plurilingüe; debe estar estritamente atento, por outra parte, ao seu desenvolvemento curricular e didáctico dado que o adecuado e correcto dominio das competencias lingüísticas precisas só se pode garantir cunha renovación do ensino e da aprendizaxe das linguas e coa colaboración didáctica dentro das áreas lingüísticas. Este é un espazo técnico e menos condicionado polo debate dos proxectos e programas políticos arredor das linguas que a administración educativa debería coidar especialmente.En función do exposto, esta Xunta de Facultade fai un chamamento ás autoridades educativas e aos grupos políticos galegos para que:
- Retiren o actual documento de Bases para o uso do galego no ensino por manifestarse inadecuado, distante ou mesmo contrario dos criterios anteriormente sinalados.- Traballen por reconstruír o consenso social e político encol da lingua galega e da súa normalización, como prevén as disposicións xurídicas, e a liña progresiva seguida pola normativa existente ata o momento.
- Separen deste debate o que se refire á aprendizaxe de linguas estranxeiras pois, sendo moi importante, é de natureza claramente diferente.
- Tratándose dunha toma de decisións políticas propia da acción de goberno e da actuación dunha administración pública correctamente informada non trasladen ao terreo particular das familias as decisións de índole curricular e de organización institucional escolar.
- Poñan en marcha medidas eficaces de promoción do uso social e escolar da lingua galega, na liña do sinalado no Plan de Normalización Lingüística, aprobado por consenso político no Parlamento de Galicia en 2004.
a) As linguas non son só códigos formados por signos abstractos que permiten comunicármonos, senón tamén instrumentos básicos no proceso de aprendizaxe e construcións colectivas que reflicten unha historia comunitaria. É dicir, teñen unha dimensión educativa e social que demanda que a súa utilización escolar se realice desde o maior consenso democrático e desde o rigor científico.
b) O actual contexto histórico e social reclama cidadáns con competencia en varias linguas, pero tamén con capacidade para respectar e valorar a diversidade lingüística, sinaladamente a relacionada tanto con variedades minoritarias, como coas minorizadas. A responsabilidade das institucións educativas é, polo tanto, dobre: garantir o dominio instrumental deses códigos e formar individuos que asenten o seu comportamento lingüístico sobre valores cívicos e respectuosos dos dereitos lingüísticos.
c) O obxectivo plurilingüe ao que debe aspirar o sistema educativo ten que modularse en función do papel social que a lexislación lle atribúe a cada código e da vinculación que mantén con eles o alumnado. Non é razoable nin realista ningunha meta educativa plurilingüe, aplicable ao conxunto da poboación escolar, que non acepte niveis de competencia diferentes para as linguas ambientais e para as demais.
d) O rango de oficialidade que lle recoñece a lexislación ao castelán e ao galego, co carácter de ‘lingua propia’ para este último, por seren específica creación e construción patrimonial e histórica das xentes de Galicia, compromete aos poderes públicos e ás institucións escolares na consecución dun dominio funcional pleno nos dous idiomas por parte de todos os cidadáns. En troques, a desexable competencia do conxunto do alumnado noutras linguas ten que formularse desde parámetros competenciais máis básicos.
e) Temos que referirnos a dúas dimensións, unha política e unha técnica, que son complementarias. Unha dimensión é a definición dun proxecto lingüístico colectivo, que compete aos representantes políticos, como consecuencia das expresións electorais e a súa concordancia cos mandatos xurídicos constitucionais, e outra a definición do itinerario ou itinerarios para chegar a el, que debe realizarse con criterios científicos e de racionalidade curricular. Trasladar responsabilidades substantivas sobre estas cuestións técnico-didácticas ás familias e aos centros non se xustifica, entón, desde o reclamo dunha aposta democrática pola participación, senón que representa unha inhibición indebida por parte dos poderes públicos, que ademais pode xerar tensións e fracturas sociais inoportunas nas comunidades educativas e nos centros escolares, así como no corpo social galego, dados os usos, as percepcións e a realidade sociolingüística de Galicia.
f) As linguas apréndense a través do contacto con elas, tanto no contorno escolar coma no extraescolar, o que significa que unha lingua socialmente prevalente dispón de recursos engadidos para ser aprendida. Todos os estudos sociolingüísticos avalan que a lingua hexemónica en Galicia é o castelán, tanto desde o punto de vista da valoración social como desde o da presenza no universo vital dos escolares. En consecuencia, o obxectivo de competencia bilingüe semellante non se pode asentar sobre a filosofía do formal equilibrio e reparto lingüístico na escola, senón que reclama un papel de discriminación positiva para o galego, compensatoria da súa minorizada situación social, como expoñen repetidamente as investigacións e informes internacionais de socio e de psicolingüística, que recomendan programas de inmersión lingüística.
g) O uso vehicular das linguas no currículo favorece a súa aprendizaxe, pero a decisión sobre o momento e a proporción na que se han de empregar debe estar orientada, en conxunción, pola realidade contextual sociolingüística próxima e por principios sociolingüísticos e psicopedagóxicos. Isto é especialmente relevante nos primeiros chanzos da escolarización e na aprendizaxe da lectura e da escritura, polo que deixar estas decisións nas mans das familias podería entorpecer ou ser contraditorio co desexable establecemento dun proxecto lingüístico integrador, e pode provocar desaxustes no proceso de aprendizaxe, alén de indesexables problemáticas socioculturais.
h) A planificación lingüística escolar, como parte dun proxecto de normalización lingüística da lingua propia minorizada e de plurilingüismo de maior alcance, é un instrumento necesario nun sistema educativo plurilingüe; debe estar estritamente atento, por outra parte, ao seu desenvolvemento curricular e didáctico dado que o adecuado e correcto dominio das competencias lingüísticas precisas só se pode garantir cunha renovación do ensino e da aprendizaxe das linguas e coa colaboración didáctica dentro das áreas lingüísticas. Este é un espazo técnico e menos condicionado polo debate dos proxectos e programas políticos arredor das linguas que a administración educativa debería coidar especialmente.En función do exposto, esta Xunta de Facultade fai un chamamento ás autoridades educativas e aos grupos políticos galegos para que:
- Retiren o actual documento de Bases para o uso do galego no ensino por manifestarse inadecuado, distante ou mesmo contrario dos criterios anteriormente sinalados.- Traballen por reconstruír o consenso social e político encol da lingua galega e da súa normalización, como prevén as disposicións xurídicas, e a liña progresiva seguida pola normativa existente ata o momento.
- Separen deste debate o que se refire á aprendizaxe de linguas estranxeiras pois, sendo moi importante, é de natureza claramente diferente.
- Tratándose dunha toma de decisións políticas propia da acción de goberno e da actuación dunha administración pública correctamente informada non trasladen ao terreo particular das familias as decisións de índole curricular e de organización institucional escolar.
- Poñan en marcha medidas eficaces de promoción do uso social e escolar da lingua galega, na liña do sinalado no Plan de Normalización Lingüística, aprobado por consenso político no Parlamento de Galicia en 2004.
Ningún comentario:
Publicar un comentario