Doutor en Filoloxía Galega pola Universidade compostelá, cunha tese sobre a figura de Antón Villar Ponte (2002), traballa actualmente como profesor de Lingua e Literatura no IES A Basella, en Vilanova de Arousa. Socio fundador e directivo do Seminario de Estudos Terra de Viveiro, socio da entidade ecoloxista Verdegaia, membro da plataforma ProLingua e integrante do Grupo Etnográfico Mascato (Cambados). Poñente en diversos simposios e co-autor de libros de texto de bacharelato, tomou parte na elaboración de volumes colectivos como Literatura Galega. Século XX (A Nosa Terra, 2001), Historia da Literatura Galega (A Nosa Terra/AS-PG) e Cento vinte e cinco anos de teatro en galego (Ed. Galaxia /Xunta de Galicia, 2007).
Preparou, asemade, diversas edicións críticas e estudos da poesía do escritor manchego-viveirés Prados Ledesma e do teatro de Antón Villar Ponte para a Universidade da Coruña e para a Biblioteca 120 e recibiu os premios Irmandiños (Moeche, 1996, accésit), por un estudo sobre o xornal Galicia da Irmandade da Fala de Ferrol, e o Ramón Piñeiro de Ensaio Breve (Centro Ramón Piñeiro, Santiago, 2004), polo traballo Antón e Ramón Villar Ponte: unha irmandade alén do sangue.
En colaboración con Carlos Nuevo Cal, foi distinguido asemade en dúas edicións do premio Ánxel Fole (El Progreso/Fundación Caixa Galicia): en 2002, polo ensaio O primeiro Antón Villar Ponte; e máis en 2009, por Maruja Mallo: de prometedora pioneira a artista universal (no prelo). É autor, igualmente, dos estudos Sobre O Mariscal de Cabanillas e Villar Ponte (Universidade da Coruña, 2005), Antón Villar Ponte e a Academia Galega (Edicións do Cumio, 2006) e Orixe, peripecia e pertinencia do topónimo San Cibrao (Cervo) (Seminario Terra de Viveiro, 2010). Como poeta, alén de ter participado na experiencia da editora Letras de Cal, escribiu os libros Devalar das esperas (Espiral Maior, 1995) e Acontece ás veces a ternura (Espiral Maior, 2005. Premio Prados Ledesma do Concello de Viveiro).
Emilio; acaba de se facer pública a sentenza do TC español, verbo do Estatut catalá recorrido, naturalmente, polo PP. Para tal tribunal, a Constitución española "no conoce otra nación que no sea la española". Os termos de nacionalidade histórica, e nación catalá, só serven cal trebello ou lilaila para entreter o muiñeiro máis que ao muíño, dúas ambigüidades sen vínculo ou valor xurídico. O Estado español cabo de todo non acepta outra nación que non sexa España, os/as demais, con idioma incluído, son iluminacións paisaxísticas e delirios lingüísticos da periferia española, que enreda para se constituír e mesmo esixir o que sempre foron e Castela devida en España negan, como negan as nacións de Euskadi, Catalunya e Galicia ou Galiza. Dende o punto de vista da interpretatio do Dereito constitucional non deixa de ser confusa tanto a Constitución como o ditame, porque lingüisticamente falando, mesmo en filoloxía, como en semioloxía, o sintagma "nacionalidade histórica" ignoramos tanto significado como significante, aparellos lingüísticos que o Dereito sui generis non considera, é dicir, que a "Constitución non coñece outra nación cá española", xa é un envurullo ou arañeira, non si?
Vou comezar por che citar a Castelao: "O problema interno de Hespaña non terá solución antramentres os políticos sigan usando, adrede, verbas impropias, pois o seu modo de confundir a Nación co Estado non se debe a iñorancia senón a táitica perversa". O sarillo do Estatut, como en definitiva todo o problema da arquitectura política e territorial do actual Reino de España, ten un nó gordiano último, que é a negativa ao recoñecemento do carácter plurinacional do Estado, isto é, a negativa a facer principio constituínte o feito, para min innegábel, da existencia de varios suxeitos políticos colectivos, de varios pobos en definitiva, que poden e deben articular a súa unidade desde presupostos distintos ao histórico uniformismo centralista típico dos Estado-Nación. Cito novamente a Castelao: "O sistema de Estatutos autonómicos é inadecuado e até ofensivo para os cataláns, galegos e vascos. Galiza, como Cataluña i Euzkadi, é unha nación, e, por conseguinte, ten dereito a federarse con outros povos igoaes a ela; e non recoñecerlle o dereito de autodetermiñación- inclusive para vivir con absoluta independencia– será sempre un acto tiránico e antiliberal". A manifestación do pasado sábado en Barcelona, en todo caso, non ofrece dúbida sobre o inmenso grao de conciencia e de dignidade nacionais do pobo catalán e representa, ao meu ver, a acta de defunción da actual "autonomía estatutaria" como marco válido e operante, cando menos para Cataluña. E se o proceso de converxencia e aposta polas vías exclusivamente pacíficas e políticas da esquerda abertzale vasca vai adiante, non ha tardar en producirse en Euskal Herria un novo escenario político que redunde no mesmo cuestionamento. O triste é constatar o atrás que ficamos os galegos nos movementos desta partida…
Así, pódese desprender, que o galego, o catalán e o éuscaro son linguas vehiculares que non poden ser iguais ao castelán, que se lle pode impoñer á xente, pero nunca os idiomas propios de cada unha das nacións que constitúen o Estado español. Hai moitos anos que está denunciada e perfectamente analizada a asimetría legal entre os idiomas peninsulares consagrada na actual Constitución, con todo o que isto implica. Por outra banda, resulta evidente, na perspectiva actual, a ofensiva ideolóxica, legal e política que se está levando a cabo desde certos sectores para recluír de novo as linguas non castelás á categoría de "curiosidades folclóricas", "saberes inútiles", "pezas de museo" ou "restos dun pasado a superar". Non é casual que a actual Xunta, entre outras moitas agresións, elimine no decreto sobre linguas no ensino a palabra "normalización", como tampouco o é que se empregue en defensa da supremacía do castelán unha etiqueta, a de "lengua común", que nin está recollida no texto constitucional nin responde á realidade obxectiva, posto que moitos cidadáns do Estado temos lingua propia e común distinta ao castelán. No fondo, o que se está dirimindo neste instante é a lexitimidade dos pobos con lingua propia a promover unha mudanza no estatus, historicamente marxinado, desas linguas, ou o que é o mesmo, asistimos ao enésimo intento de consagrar, pola vía dos feitos, mais tamén de iure, a idea da inferioridade e subalternidade do galego perante o castelán.
Tampouco a Constitución non recoñece posibilidade dunha República laica e socialista, nin o dereito a autodeterminación dos pobos que constitúen España. Así, digo eu, como se pode entender ou conxugar monarquía e democracia. Se o que me preguntas é que penso da monarquía, contéstoche que me parece un auténtico anacronismo histórico que cómpre superar, tanto pola súa natureza radicalmente antidemocrática (expresión histórica do privilexio hereditario), como pola súa funcionalidade simbólica e política, claro herdo do propio franquismo. O meu corazón é, neste senso, decididamente republicano, como tamén o é laicista.
O franquismo enterrouse definitivamente no ano 1975 ou 76, ou pervive cal recidiva perversa na unidade inquebrantábel da Patria española?
Desde a etapa dos gobernos de Aznar, vía FAES e "Brunete mediática", todo o arsenal ideolóxico que nutriu a ditadura franquista foi "tuneado" e "posto ao día" para cumprir a función de ariete contra os tímidos avances que se lograran nas décadas anteriores tocante ao recoñecemento da pluralidade nacional e idiomática do Estado español. O problema non é tanto, penso, a existencia de sectores "nostálxicos" da pasada ditadura, como a actividade de poderosos voceiros mediáticos, instancias políticas e amplos segmentos sociais ("progresía" incluída) que asumen con "naturalidade" e espallan acotío a versión "moderna" do que, se ben o analizas, non son máis que os principios fundamentais que daban sustento ao franquismo… Abondaría con berrar nunha das concentracións futboleiras rexistradas estes días atrás España una, grande y libre ou Arriba España! para decatarse que escaso grao de prevención ou rexeitamento suscitarían esas emblemáticas e tráxicas consignas…
Que destino lle agarda ao noso próximo –supoño– Estatuto?
Dada a correlación de forzas no actual Parlamento galego e vista a ideoloxía dominante neste intre na dirección do PPdG, non teño moi claro que vaia haber novo Estatuto galego nesta lexislatura. E se o proceso de reforma estatutaria se pon en marcha, sospeito que a orientación resultante final poida ser en moitos aspectos mesmo regresiva. Oxalá estea trabucado.
A lingua galega submetida aos colonizadores, e aos autocolonizados, á perversidade da diglosia, non atravesa por momentos case dramáticos e moito máis co disparate do "decreto" do goberno do PP co traballo e aquiescencia dos "independentes", galegófobos e catro gatos lingüicidas?
O momento que vive o idioma é, efectivamente, moi delicado. A perda de uso nas novas xeracións e a residualidade crecente nos ámbitos urbanos e a escasa presenza en moi diversas áreas da vida social están aí, como síntomas sangrantes e premonitorios dun futuro estarrecedor, se non o remediamos. Hai unha parte de causalidade e responsabilidade de que sexa así na actitude deses sectores que ti sinalas, claro que si, que non fan ultimamente máis que traducir no DOG toda a súa galegofobia, a súa mentalidade señoriteira e prexuizosa, a súa falta de verdadeiro afecto cordial pola Terra. Mais o problema vén de moi atrás, afecta a amplísimas capas de poboación (sumidas nun profundo autoodio e nunha non menos triste falta de referentes culturais propios) e ten unhas raigañas moi complexas e poderosas, que non se solventan nin con consignas resistencialistas nin con simples apelos ao voluntarismo individual. Necesitamos, pola parte que nos toca, facer moita pedagoxía social aínda sobre a lingua, desde todos os foros posíbeis, romper os círculos en que moitas veces nos enviciamos e construír un espazo cívico verdadeiramente amplo, plural, autónomo e apartidario para traballar con eficacia e sen exclusións a prol da normalización.
Daquela, xa que logo, e cecais reiterativamente, Galicia ten significado para ti como nación…?
Eu non sei pensar Galiza se non é como pobo, como nación de seu, como comunidade humana da que me sinto afectivamente parte e que ao longo da historia amasa e constrúe unha lingua propia, unha cultura de seu, unha identidade orixinal e unha vontade colectiva de ser, moi pacífica, moi traballadora, moi lucidamente "relativista", talvez humildosa de máis, pero ao mesmo tempo moi digna e, en determinadas conxunturas históricas críticas, até insubornábel. Eu desa Galiza son e nesa Galiza creo, sen necesidade de ser "anti" ninguén.
A literatura galega, malia todo, vive un momento de esplendor…?
Non sei se "esplendor" é o termo axeitado. Que hai sobrada calidade, pluralidade e interese en moito do que se escribe en galego é un feito evidente. Mais que existe un cortocircuíto case permanente entre esa produción cualitativamente relevante e amplas capas da poboación destinataria ou lectora, tamén. E nesa contradición nos movemos. Temos unha literatura madura, fértil, potente, mais nunha sociedade que, por unhas ou por outras razóns, non a ampara, non a recibe ou non a valoriza como sería de desexar.
A crítica, o ensaio e a poesía son áreas propias de Emilio Xosé?
Agora mesmo, todo o que escribo oriéntase á crítica, á divulgación e ao ensaio. A poesía téñoa case completamente abandonada e outros xéneros, sinceramente, non me tentan. O último libro que escribín, que acaba de publicarse da man do Seminario de Estudos Terra de Viveiro, leva por título Orixe, peripecia e pertinencia do topónimo San Cibrao (Cervo). É unha monografía que combina a perspectiva da historia local co compromiso polo idioma, pois entra de cheo no debate sobre a restauración da auténtica toponimia galega.
Algunha xeira soñaches cunha Galicia independente, socialista, solidaria e internacionalista?
Algún dos atributos que propós merecerían un moito de matización ou de concreción. Digamos que soño cunha Galiza orgullosa de si propia, máis xusta e igualitaria do que hoxe, sustentábel ecoloxicamente e aberta ao mundo.
Con cal dos teus libros estás máis satisfeito?
Non me arrepinto de ningún, o que xa vale algo, non si? A serio, pola carga de investigación que ten, sinalaríache o estudo Sobre O Mariscal, editado na Biblioteca F. Pillado da Universidade coruñesa, mentres que pola intensidade emotiva con que o escribín e pola acollida que tivo nalgúns lectores, Acontece ás veces a ternura, un dos dous libros de poesía que me publicou o amigo Fernán Vello en Espiral Maior.
Hai algún libro ou lectura á que adoitas retornar?
O meu libro de cabeceira, desde hai moitos anos, é Follas Novas. Rosalía é unha escritora oceánica, inmensa, extraordinaria. Fala desde unha tan radical autenticidade humana e humanista, tan conmovedora e poderosa, que me parece unha fonte inesgotábel de pracer e de saber literario, estético, intelectual e filosófico. De xeito máis puntual, non abandonou a miña mesa de traballo esta última tempada o volume 55 mentiras sobre a lingua galega, editado por ProLingua. Resulta un bo vademecum para moverse con criterio no medio do debate ao que vimos asistindo desde a entrada en San Caetano das hostes galegófobas.
A liberdade é un soño inalcanzábel?
Non sei se inalcanzábel; en todo caso, absolutamente irrenunciábel.
Que retrato poderías facer do tempo?
É unha ferida que canto máis nos doe, en realidade máis nos alimenta. Por exemplo, podía ser o apupo que entre a néboa chama por nós para lembrarnos que certos mares xa os navegamos.
É a felicidade soño imposíbel?
Concibida como un estado permanente, ataráxico ou nirvánico, probabelmente si. Sentida como esa luzada que penetra ás veces o espírito ou como esa caricia que te reconcilia coa beleza da vida, é un sentimento moito máis habitual do que tendemos a crer ou recoñecer. Aínda onte mesmo veu visitarme na praia da Lanzada, vendo xogar entre risos o meu fillo Santiago coas ondas do mar…
O teatro é unha alternativa á verdade que queremos vivir e non podemos?
O teatro é un artificio con que disfrazamos a vida para poder poñela núa diante dos ollos, unha marabillosa escola en que aprendemos a mirar máis alá, por riba e por baixo das aparencias.
O Quixote non é un libro contra España e mesmo quen o mellor o definiu non foi outro que o poeta español León Felipe: Aún cabalga por La Mancha la sombra triste de Don Quijote. Hai unha España intransixente e fascista que nós-outros aborrecemos?
Hai esa España, claro que si, e nin che conto por Europa adiante o que están a inzar ideoloxías desa mesma ralea. A que praguea contra os familiares dos republicanos paseados que reivindican poder recoller as súas cinzas alí onde foron asasinados. A que se parapeta en palabras como "vida", "moral" ou "familia" para negar o dereito de cadaquén a construír a súa existencia en liberdade. A que considera unha agresión que falemos unha lingua distinta á súa. A que trata como "ilegais" seres humanos que foxen sen papeis da pobreza. A que envolve na palabra "liberdade" o privilexio de clase, a supremacía económica, a inxustiza social.
Cómpre rematar coa barbarie capitalista?
A resposta é si, mais as verdadeiras e transcendentes preguntas son cómo acabar con esa barbarie e para construír qué clase de sociedade alternativa.
Marx está vivo e vixente?
Marx é unha figura intelectual imprescindíbel e moita da utillaxe analítica e terminolóxica que nos deixou en herdo funciona de marabilla: a ver como comprendemos, se non, toda esta inmensa crise capitalista en que estamos inmersos… O que morreu de Marx, case que diría afortunadamente, foi a escolástica dogmática en que moitos aparatich partidarios, galegos tamén, quixeron converter o seu pensamento, esencialmente vivo, creativo e dialéctico.
Ningún comentario:
Publicar un comentario