Cando lle preguntan para que lle serve o galego a unha húngara, o primeiro que fai Veronika Gergely é armarse de paciencia. “Para que a miña vida sexa máis fermosa e enteira, para poder ollar o mundo doutro xeito, para falar cos xaponeses e os indios que coñecín en Compostela, para aprender as vosas cancións e danzas tradicionais, para bailar muiñeiras e xotas e para crear vínculos entre Galicia e Hungría. O galego sérveme para o que me serven todas as outras linguas”, resume, pero sabe que é mentira. Vera, como a coñecen os seus compañeiros dos cursos de verán do Instituto da Lingua Galega (ILGA) e a Universidade de Santiago (USC), vive en Érd, unha pequena cidade con 70.000 veciños a vinte quilómetros de Budapest, aínda que naceu na capital. Ademais do húngaro, que viña co manual de instrucións, en 26 anos aprendeu tamén portugués, castelán, inglés, xaponés, alemán, italiano e galego. Uns fálaos, outros enténdeos. Uns préstanlle, outros non tanto. Calquera deles lle serviría para pedirlle cambio a outro mortal deste planeta, pero só un lle vale para facer o que está a facer: traducir a Cunqueiro. E nesas anda, de viaxe co vello Sinbad pola lingua de Sándor Márai.
Vera chegou ao galego a través da música medieval. Quería entender as Cantigas de Santa María e pediu axuda na Eötvös Loránd Tudományegyetem, a universidade de Budapest na que estudaba. Ildikó Szijj, unha profesora de portugués, sacouna de dúbidas decontado. Explicoulle que había outra Galicia lonxe de Ucraína e que a lingua das cantigas de Alfonso X, co andar do tempo e a erosión da fala, convertérase ao cabo na lingua oficial de case tres millóns de galegos.
A tal hora, ese é tamén o idioma de Vera. E da profesora romanesa Mariana Ploae-Hanganu. E de Eva Carrión, unha malagueña que traduciu unha novela de Rosa Aneiros coa única subvención da súa teimosía. E a de Nilsa Areán, unha enxeñeira informática de São Paulo que deixou a intelixencia artificial polo contrabando de sufixos a través da raia. E a de Hicham Suisse, investigador marroquí, hoxe en Lisboa, que soubo de Galicia ao mesmo tempo que Naybet, Bassir e Hadji poñían a camisola do Dépor. E tamén a da grega Sofia Karatza, o ucraíno Pavlo Marynenko, o polaco Bartosz Dondelewski, o xaponés Takekazu Asaka ou o indio Anik Nandi. Son, co seu permiso, brigadistas do galego. E hai moitos máis.
UN 'HIT’ DA RESISTENCIA
A xanela débelle moito a Feijóo e Daria Shornikova sábeo. A autora dese pequeno filme que bole rede arriba e rede abaixo dende hai semanas naceu en San Petersburgo hai 21 anos. Cando empezou a filmar o que a xente de Compostela pensaba da súa lingua non sabía que máis de 1.500 internautas irían buscar non se sabe o que na súa película. Daquela aínda non aparecera http://eufalo.tv/ para sementar a rede de confidencias sociolingüísticas e señoras como a nai do O’Leo, o cantautor punk, que pensan que a súa lingua, como os seus tomates, son os mellores. Daria nin sequera sabía que o Goberno galego se ía meter na lea de lexislar contra a lingua que o pariu nin que o seu relato se ía converter nun pequeno hit da resistencia. Un must da galegofilia.
“As cousas que se fan a prol da lingua son moi ben recibidas, sobre todo despois da mani do 21 de xaneiro”, explica Daria dende o inverno ruso. Empezou preguntándolle á xente cal era a súa palabra favorita e acabou compoñendo un mosaico de actitudes positivas cara á lingua. Un catálogo de afectos. É curioso que a Daria o galego lle pareza unha lingua “politizada”, cousa “que lle fai dano”. Aquí, en Galicia, A xanela serve como bálsamo, ás veces como coartada. Alí failles menos áridas as conxugacións aos seus alumnos.
Se Daria chega ao final da súa tesiña de doutoramento, os contos de Séchu Sende chegarán por primeira vez ao ruso. A tradución é un episodio frecuente na biografía dos brigadistas. Vera traballa en Cunqueiro, aínda que xa verteu algún outro texto ao húngaro. Takekazu Asaka, autor dunha versión bilingüe galego-xaponés dos Cantares Gallegos de Rosalía, reparte o tempo entre a versión nipona de Ramón Cabanillas e a tradución ao galego dunha presada de contos de fadas do seu país. Sofia Karatza levou ao grego algúns relatos de Méndez Ferrín, Carlos Casares, Manuel Rivas e Miguel Anxo Murado. Eva Carrión fascinou a Rosa Aneiros coa súa versión castelá de Resistencia, xa camiño do prelo. E Nilsa Areán devece por poñer a Castelao a falar en portugués do Brasil. A maioría tamén traduciu algo de literatura de combate. Súas son algunhas das versións do manifesto de Prolingua.
Bartosz Dondelewski estuda Filoloxía Hispánica na Universidade Iaguelónica de Cracovia, pero non traduciu nada fóra dalgún exercicio académico. Non é a súa principal ocupación. Naceu en Kalisk, Polonia, hai 22 anos, pero escribe en galego dende Lisboa, onde completa a súa formación. Séntese “embaixador” das culturas que lle son próximas, non só da que lle deron ao nacer, pero ponlle “un maior esforzo” á galega, “pouco coñecida mesmo dentro da Península ibérica e completamente descoñecida” entre os seus compatriotas. “O galego ten a mala sorte de depender das decisións dos políticos”, espeta. “A súa supervivencia está nas mans dos gobernantes, que deciden se os nenos van ter a oportunidade de coñecer a lingua propia do seu pobo. A decisión de falar galego é unha decisión política porque a lingua do Goberno central é outra”.
O idioma, para Bartosz, foi o que preservou o sentimento nacional dos seus compatriotas ao longo de 123 anos, cando o seu país non existía no mapa de Europa. Se cadra por iso, dende a distancia, cre que o futuro do galego está lonxe dos despachos. “Encontro especialmente importantes as iniciativas apartidarias”, explica. “O que máis conta é o amor, o agarimo que teñen os galegos pola lingua que os creou e que foi creada por eles. A súa preservación permite conservar a identidade nacional, a cultura. Foi así durante os séculos escuros e segue a selo hoxe, cando a influencia do castelán está cada vez máis visíbel”.
Takekazu Asaka sácalle 36 anos a Bartosz. Take, como o coñecen os que coñecen a este profesor universitario, naceu en Toquio no Nadal de 1952. Hai trinta anos que descubriu a existencia do galego ao tropezar cun exemplar d’A Nosa Terra en Madrid, onde aprendía castelán, pero segue convencido de que o seu traballo non lle importa a ninguén en Xapón. Tanto lle ten. Non vai deixar agora o que tan amodo conseguiu, primeiro escribíndolle cartas a Xaime Illa Couto na editorial Galaxia, logo lendo libros en galego e finalmente asistindo unha e outra vez aos cursos de verán do ILGA. Dende 1989 vén dúas veces ao ano. Dóelle que a xente nova non fale coma el e que os comerciantes non rotulen os seus establecementos en galego. Entendería ben mellor a que se dedican.
A Anik Nandi pasáballe algo semellante. En Burdwan, na India, onde naceu hai 28 anos, os seus compañeiros e profesores ríanse do seu entusiasmo polo galego. “Crían que se quería traballar coas linguas minoritarias de España, debía escoller o catalán. Ao seu ver, tiña máis valor económico e máis oportunidades, máis bolsas para investigadores estranxeiros. Eu pensaba que era unha lingua con moita historia e moito futuro, e aínda o penso”. Hoxe pasa do bengalí ao infinitivo conxugado sen arroibar e fala un galego correctísimo polos corredores da residencia universitaria Burgo das Nacións, en Santiago. Colaborador externo do ILGA, estuda os cursos de doutoramento no departamento de Lingua Española da USC.
“UNHA LINGUA NON TEN QUE SERVIR”
Cando lle preguntan para que lle serve o galego a unha malagueña, Eva Carrión sorrí. “É unha pregunta bastante divertida. Seguro que se estivesemos a falar doutra lingua a ninguén se lle ocorrería preguntar semellante cousa. Toda lingua é unha riqueza! Cada un é quen é porque vive na realidade cultural que vive e fala como fala. A lingua forma parte de nós, e sen ela non seriamos ninguén. Unha lingua non ten que servir, unha lingua ten que ser”. No seu caso, ademais de ser a lingua na que fala con todo o mundo en Vigo, onde fai un máster de Edición, é tamén unha ferramenta de traballo. Esta andaluza de 25 anos licenciouse en Tradución e Interpretación en Granada e fantasea con converterse en tradutora nalgunha editorial. Xa ten o seu primeiro choio. Súa será a versión española de Resistencia, a novela de Rosa Aneiros, que axiña chegará ás librarías.
“Embaixadora? Non, nunca o pensara! Falo de Galicia coa xente da miña vila, explícolles como son as cousas aquí, como soa o galego, como é o océano encabuxado, as praias da aquí, as rías, o sabor do lacón dos grelos, pero nunca se me pasara pola cabeza ser embaixadora do galego”, confesa Eva. “Penso que é máis ben unha necesidade, como cando estás namorada de algo e tes a necesidade de compartilo cos demais. Facémolo inconscientemente”. Iso é o que pensa dunha lingua “politizada” e que aínda leva con ela “as pegadas da férrea censura” do pasado. “Saben, os políticos, que o galego pode ser un grande apoio ou un lastre, e utilízano para mover a balanza do lado que conveña. O que non se pode facer é caer no xogo das xeneralizacións e demonizar a lingua e os seus falantes”.
Para Eva, Galicia era “un espazo en branco” antes de aprender a falar galego. Para Nilsa Areán era todo o contrario: “O hórreo, o cocido, os chourizos, a empanada, o polbo á feira, o campo, a aldea”. Todo iso viña prendido na lingua de seus pais, aínda que ela xa naceu no Brasil, en São Paulo, hai 44 anos. Hoxe, di, o galego é outra cousa: “Unha identidade, unha cultura”. De cativo non aprendeu o brasileiro senón senón un dialecto, a koiné da comunidade galega na metrópole paulistana. “Un portugués agalegado” ou un “galego abrasileirado”, vai saber, que pouco e pouco foi substituído polo estándar da escola e a universidade. Até que veu a Galicia nos anos noventa para impartir aulas na carreira de Enxeñería Informática da Universidade Nacional de Educación a Distancia (UNED), na Coruña. Alí todo cambiou. Fixo un par de cursos da Xunta para recuperar a lingua de seus pais e acabou enzoufada na filoloxía. Hoxe vai camiño de ser doutora. Estuda a peripecia do sufixos “-ista” no portugués e no galego.
DO FÚTBOL AOS DICIONARIOS
De non ser polo fútbol, e polo seu irmán, que tamén metera o dedo na filoloxía española, Hicham Suisse non estaría aquí. Soubo do galego nas “épocas de ouro” do Deportivo da Coruña, seguindo xogadores como Naybet ou Hadji, e hoxe investiga sobre os procesos de elaboración dos dicionarios en Lisboa, non en Fez (Marrocos), onde naceu hai 31 anos. A súa ligazón coa lingua é sobre todo académica, como a do ucraíno Pavlo Marynenko, pero ambos os dous son embaixadores da cultura galega no mundo. Séntense así e así se definen, un porque fala galego cando pode e o outro, doutor en Filoloxía Hispánica pola Universidade Nacional de Tarás Shevchenko de Kiev, porque lles explica aos seus alumnos que raio é iso chamado Galicia. Non a súa, ao norte dos Cárpatos, senón esta, á beira do Atlántico.
Xa o dixera a romanesa Mariana Ploae-Hanganu cando recolleu o Pedrón de Honra o ano pasado como recoñecemento ao seu labor a prol da literatura e a cultura galegas dende a Universidade de Bucarest: “No fundamento de toda cousa ben feita está o amor”. Nuns casos, o amor pola lingua ou pola súa imaxe no microscopio. Noutros, o amor polos seus falantes ou polo fantasma que os falantes idos van deixando atrás. Niso concordan todos estes brigadistas internacionais da lingua galega. Embaixadores vocacionais ou embaixadores ao seu pesar dunha lingua que atravesa outro momento delicado nunha biografía delicada. Mozos e mozas plurilingües, ás veces obscenamente plurilingües, pero todos iniciados na pequena mentira de Veronika Gergely. Sabedores, como dixera tamén a profesora Ploae-Hanganu, tradutora de Castelao, que as linguas son todas iguais e todas diferentes. Que cada unha é única, como única é a obra de Cunqueiro. Se o vello Sinbad volvese ás illas, seguro que os traía a todos con el.
Ningún comentario:
Publicar un comentario