A idade de ouro da novela gráfica

Marcos Calveiro en A Nosa Terra:

Portada dun caderno de El Eternauta

Hai agora trinta anos que o a gran guionista Héctor Germán Oesterheld desapareceu canda as súas catro fillas a man dos matachíns da ditadura militar arxentina. Hai tamén cincuenta anos da publicación das primeiras historietas do seu Eternauta (algúns dos seus orixinais puideron contemplarse este verán no Viñetas do Atlántico n’A Coruña) e malia iso os estudosos da banda deseñada, anglófilos eles, sitúan o primeiro alicerce do que hoxe damos en chamar novela gráfica na obra Contrato con Deus publicada polo americano Will Eisneir en 1978.

Lembro como hai trinta anos, e en máis dunha ocasión, a muller que nos coidaba ás miñas irmás e a min mentres os meus pais traballaban me sacaba dunha orella da vella biblioteca municipal de Vilagarcía onde mataba o tempo coas pescudas de Tintín ou loitando xunto con Asterix e Obelix contra as lexións romanas ou viaxando por mundos fantásticos con Valerian. «Sé polo menos leras un libro, pero non, andas a perder o tempo cos tebeos», dicíame mentres me levaba para a casa.

O tempo pasou e neste momento a consideración crítica a valoración social das novelas gráficas está no seu punto álxido, xa ninguén me turra da orella por estar a ler unha delas. E tamén medrou a súa valoración e relevancia como produto cultural de primeira orde, chega con ver como as grandes editoriais literarias se lanzan a publicar títulos e os suplementos culturais dos grandes periódicos dedícanlle recensións acotío, compartindo o mesmo espazo que calquera outra novidade literaria. Os prexuízos que consideraban a banda deseñada unha lectura de meniños, de escasa calidade e que pouco podían aportar, case desapareceron. Hoxe é un medio de expresión artística ao mesmo nivel que calquera outro.

Que foi o que mudou nestes últimos trinta anos?

Por unha banda, é evidente que estamos a vivir unha era esencialmente catódica e pixelada, polo que un formato coma este ten gran parte do seu camiño feito de antemán: filmes, series de TV, videoxogos, paxinas web... A novela gráfica é unha máis entre iguais, coma o álbum ilustrado, tamén tan en voga. Agora conxugamos imaxes coma antes conxugabamos verbos, somos fillos dunha gramática visual, descodificamos textos, signos e imaxes de xeito automático a unha velocidade vertixe.

Algo máis

Mais, ten que haber algo máis para tan inusitado auxe. Eu son dos que penso que a mellor narrativa que se está a facer e nestes intres en moitas literaturas fica nas satinadas páxinas en branco e negro ou en cor de moitas destas novelas gráficas.

Ou non é RG, debuxada por Peeters e escrita por un verdadeiro policía galo, o mellor xénero negro que se fai agora mesmo en Europa, moi por enriba de todo ese feixe de previsibles narracións policiacas que ateigan as librarías?

Ou non é Diario de un albúm de Dupuy & Berberian un dos máis senlleiros exemplos de metaficción dos últimos anos, unha obra que calquera autor debería ler para reflexionar sobre o seu proceso crativo?

Ou non é Un largo silencio de Miguel Gallardo, recente Premi Nacional de Còmic de Catalunya pola súa última obra María y yo, unhas das achegas máis sentidas á guerra civil española, tanto coma os celebrados xirasoles levados agora ao cine?

Ou non é Maus de Art Spielgman, que agora podemos tamén ler en galego, un prodixio narrativo no seu tratamento dun asunto tan sensible como o Holocausto?

Ou non é, El almanaque de mi padre de Jiro Taniguchi un dos mellores e máis emocionantes regresos ao patio de lecer da infancia que podemos ler?

Ou non está La ciudad de cristal de Karasik e Mazzuchelli á altura da triloxía de Paul Auster, ou incluso por enriba?

Os exemplos son innumerables, e non quero cansar, o mellor é acudir a unha boa librería das que hai no país e remexer nos andeis de novela gráfica e asegúrolles que atoparan un mundo intenso e emotivo ateigado de recursos, á altura da mellor literatura e tamén do mellor periodismo, basta con ler os achegamentos do americano Joe Sacco ao conflito palestino ou a guerra dos Balcáns.

Estamos nunha era dourada que as editoriais galegas deberían tamén a aproveitar, para traducir a nosa lingua moitas desas obras senlleiras e tamén apostar con decisión pola que é a nosa mellor xeración de debuxantes e guionistas. Comeza haber intentos, con Factoría K á cabeza, pero queda moito camiño por facer aínda.

O meu fillo de oito anos sabe para xogar coa súa nintendo ten que ler polo menos durante o mesmo tempo e a min tanto me ten que sexan os Son Goku que le coma calquera rapaz xaponés, de dereita a esquerda e de atrás cara a adiante, que calquera libro infantil. Sei que medrará e se enriquecerá con calquera das dúas opcións. E xa saben que un pai tenta facer o mellor polo seu fillo...