'A vida fóra', de Miguel Sande

Título: A vida fóra
Autor. Miguel Sande
Editorial: Galaxia
Non chega ás oitenta páxinas. Fala dunha vella, e de como ela ve a vida. Non hai, no texto, sentenzas ou ditos rechamantes, deses que se din polémicos, sequera oportunistas. Tampouco conta con personaxes carismáticas, desas atraentes como imán. Nin relata trama revestida de sorpresiva espectacularidade, a xeito de best-seller. Que ten, logo, A vida fóra, para que se che meta tan dentro?
Pois que está moi ben escrita. Así de clariño e transparente. Desde unha concepción da literatura, da narrativa, acorde ao século que vivimos, ao século que vivimos e tamén ao tipo de lector medio que anda as nosas rúas. Eis, logo, unha narrativa que non procura virtuosismos verbais, que quere ser clara, dentro do posíbel e conscientemente, moi conscientemente, pulsando no aspecto máis distintivo e perticularizante da narrativa actual: o poder epifánico da palabra, a capacidade suxestiva que agocha, a posibilidade de que o lector lea algo máis que o significado puramente denotativo. Poderase pensar que, sendo a protagonista unha muller vella, doente de alzheimer e polo tanto en proceso de perder a riqueza expresiva anterior, poucas máis opción tiña o autor. Poderá. Mais errarase. Outra cousa é recoñecer que o autor soubo moi ben ver como quen vai perdendo as palabras ha de estirar, forzar, as que conserva para poder expresar algo parecido ao que pensa, para poder pensar algo parecido ao que pensaba. Algo parecido, porque a diferenza tamén é, ademais de pertinente, moi significativa. Presentemos, pois, á protagonista. Chámase María e unha trombose deixouna en cadeira de rodas; debaixo da cama ten unha caixa de zapatos e nela bota o arroz e aquilo que a desgusta; coma moitos outros anciáns ten unha auténtica teima pola morte; unha das poucas cousas que a compracen é comer pílulas de chocolate (conguitos); unha muller soa, á que só entenden cando ri ou cando chora e que foi/vai perdendo as palabras. Hai máis protagonistas. Está a asistente social, das poucas persoas que soben vela, que demostra preocupación por ela. Está o señor, o seu marido, que deixou a guerra para vir casar con ela, xa faleceu e desde entón só é lembranza tan recorrente como querida. Tamén está a xente que ve pasar, a xente dos enterros. E os obreiros. Os traballadores da obra que están a facer mesmo diante da súa ventá.
E a vontade de contar.E o uso simbólico e contrastivo da lingua. O cal fai posíbel que a vella María sexa máis que a vella María; que o reloxo sexa algo máis que un trebello mecánico; que o mar non sexa unicamente unha enorme masa de auga salgada alá fóra, que as palabras e as letras non queden en simples segmentos fónicos ou garabatos de significado arbitrario, monótono e inflexíbel. Son só uns exemplos, porque as palabras tamén van aos enterros, tamén hai enterros de palabras –e enterradores de palabras, engadimos nós, porque se trata diso, de que o lector non fique fechado no círculo verbal do texto senón de que este se converta nunha plataforma desde cal reflexione sobre vida. Uso simbólico e contrastivo. Porque simbolismo por simbolismo de pouco serve. O interesante é que ese simbolismo permita o contraste. De xeito que os dous xuntos constitúen a chave que fai posíbel o grande cambio, na vella narrativa o escritor transmitía a súa versión. A súa lectura, da realidade, da sociedade, era o que lector lía. Agora é o lector quen conforma, é o lector quen define a súa propia visión. Non é que o escritor non chegara a algunha conclusión, non é que o escritor non teña opinión. É que o máis interesante, o que verdadeiramente importa, é que sexa o lector quen conforme a súa. De xeito que constrúe un texto que lle permita ao lector identificar o seu lugar no mundo, na sociedade. Tampouco é que desconfíe, que minusvalore a figura do lector, porque xustamente quen máis e mellor valoran este tipo de escrita son aqueles lectores conscientes do seu lugar no mundo.
No século XXI non é precisa literatura de forte contido sociopolítico para concienciar o lector. Iso xa foi. E deu o resultado que deu. A literatura de intervención social no século XXI é deste estilo, literatura para que o lector procure e atope, literatura activa que libera, a literatura de intervención non é literatura de intervención do autor senón literatura para a intervención do lector.
Así é é esta A vida fóra, o longo monólogo interior de María, a muller vella que sabe que os autobuses vermellos levas as palabras so enterros, ou que neva só cando casa alguén porque cando ela casara nin había arroz nin nada- A vella María, que reorganiza daquela maneira o seu mundo, que racha os esquemas espazo-temporais sen inmutarse. Mais, téñase moi en conta, sobre todo despois do comentado sobre o simbolismo, este discurso monologado que de vez en cando deixa lugar a unha terceira persoa narrativa, remata cunha referencia moi clara á casa, á casa de diante da ventá de María, a casa, esoutro símbolo, que como ven, remata converténdose na mesma orixe da propia María.

En Galicia Confidencial