Atópase a lingua galega, na práctica oral, nun proceso de hibridación co castelán que podería convertela nun dialecto, un satélite do idioma dominante? O presidente da Mesa pola Normalización Lingüística, Carlos Callón, reabriu o debate arredor desta hipótese cun artigo que publicou recentemente neste xornal. Filipe Díez amosou o seu desacordo co parecer de Callón desde o blogue renovarobng. Ao fío desta desavinza, preguntamos a diversos expertos que afondaron na cuestión. O filólogo e profesor Xosé Manuel Sánchez é claro. "O galego pode desaparecer por dous medios. Un, a mudanza de lingua: pasar a falar español. E outra, o proceso de hibridación co español. A confluencia vai na dirección do español, porque é a lingua dominante. E con este desgoberno lingüicida, imos nesa liña", asegura.
O criterio do tamén filólogo e ata hai pouco secretario do Consello da Cultura Galega Henrique Monteagudo é distinto. "Eu penso que a calidade da lingua é importante, pero neste momento secundaria. Hai que graduar, e non caer en certa obsesión de purismo lingüístico. As persoas que actúan como modelos de lingua, como os políticos, xornalistas, escritores... si deben utilizar unha lingua depurada, pero levar isto ó falante común penso que é unha quimera. Ás veces, no mundo intelectual óptase por unha lingua rebuscada, artificial, un modelo que non ten a súa base no que fala o pobo", reflexiona. O tema é complexo, e os matices múltiples.
O escritor e presidente da Real Academia Galega Xosé Luis Méndez Ferrín apunta, como Monteagudo, ó único aspecto no que os entrevistados se amosaron de acordo: a necesidade de que as persoas que fan un uso público do galego, sendo referentes sociais, coiden a súa calidade. "Só poño un exemplo", di. "O uso da conxuncuón copulativa i en lugar de e. Está xeralizado en líderes nacionalistas, que terían que ser exemplo", sostén.
O tamén académico, ademais de profesor e experto en dialectoloxía Francisco Fernández Rei non comparte a opinión de Callón ou Sánchez. "O galegofalante utiliza un moi bo galego, malia as interferencias do castelán no léxico. O galego popular é bo en canto a fonética, morfosintaxe, fraseoloxía, estrutura en xeral. O galegofalante de sempre non coloca mal os pronomes, por exemplo. Por outra banda, o modelo de galego estámolo construíndo entre todos. E desde hai trinta anos produciuse unha salientable depuración, hai castelanismos que foron recuando... Eu non vexo tal hibridación, comparable á de Occitania, por exemplo", comenta.
Mais, segundo cal sexa o que se toma por modelo de galego, a percepción sobre os graos de hibridación, que ninguén nega na dimensión léxica, -Fernández Rei di concordar con Callón en que niso "temos que facer un esforzo"-, mudan.
Así, o lexicógrafo, profesor e presidente da Comissom Lingüística da Associaçom Galega da Língua (AGAL) Carlos Garrido xulga que "o galego leva anos perdendo trazos xenuínos en diversos ámbitos, non só o léxico. Ámbitos como o fonolóxico" -non distinguir oso de óso-, "o morfolóxico", -facer os plurais con -es no canto de -ais-, "ou a sintaxe: cada vez se escoita menos o infinitivo flexionado", -facermos, por exemplo-.
A razón das mesturas como alicerce da discusión
Que sorte de fenómenos sociolingüísticos se atopan detrás das mesturas? A resposta a esta pregunta é alicerce básico do xeito de analizar a cuestión. Filipe Díez afirma que as interferencias léxicas do español sobre o galego teñen o punto en común de procurar unha solución á "dificultade de comprensión" para un falante de castelán. Segundo cre, optar no galego espontáneo por calle, jueves, conexo ou abuela non é unha marca de subalternidade do noso idioma.
O profesor e filólogo Xosé Ramón Freixeiro Mato pensa doutra maneira. "Se unha persoa fala galego e outra castelán, enténdense sen problema. As interferencias do galego no castelán, hoxe, son mínimas, porque a xente domina cada vez mellor o castelán, debido á escolarización masiva, á influencia dos medios de comunicación... No caso das interferencias do castelán no galego, hai unha auténtica invasión. O que ocorre é que socialmente está admitido que o castelán é a lingua A e o galego a lingua B. E, por iso, quen fai as renuncias é o falante da lingua B. A presión é moi grande: se falas un galego depurado poden pensar que es un radical, un nacionalista... Deste xeito, perpetúase a diglosia, e contribúese ó desprestixio do galego, ó prexuízo de que é castelán mal falado, que é un chapurreado... O modelo de lingua normal, estable, segue a ser o castelán, consciente ou inconscientemente. Son prexuízos historicamente conformados. Hai que actuar con prudencia: non lle imos ensinar galego á xente do rural que o conservou e que fala, en xeral, un galego moi digno. Non hai que ser demasiado ríxido. Mais desde o ámbito culto, escrito, institucional, académico, hai que tomar en serio a calidade da lingua", opina.
Os ámbitos polos que entran os castelanismos
O filólogo e presidente da AGAL Valentim Fagim achega un razonamento confluínte co de Mato. Argumenta que, cando nunha comunidade humana a maioría das persoas se comunican con falantes da mesma lingua, esta mantense estable desde o punto de vista formal, aínda que entren palabras novas e se perdan ou caian en desuso outras. Sería o caso de Castela ou Alemaña.
Mais, no caso galego, hai unha lingua central e dominante, o castelán -nos medios, na xustiza, no mundo da empresa...-, e unha periférica, o galego. Daquela, se hai problemas de comunicación -por unha fonética marcada, polo uso de estruturas morfosintácticas inexistentes en castelán ou por certo léxico -, é o galego o que cede. Ademais, no léxico, as palabras novas que entran no galego fano a través do castelán.
Outro filólogo e profesor, Maurício Castro, engade matices importantes. "O galego ten un déficit funcional histórico que fai que teñamos unha riqueza expresiva nos ámbitos ligados á intimidade e á vida tradicional, que non temos no vocabulario urbano, técnico e científico, nos que o castelán se usou para complementar o galego. A calidade lingüística era enorme na época dos nosos avós, pero en dúas xeracións producíronse retrocesos. A hibridación léxica e fonética é clara na xente nova urbana. O castelán é a lingua de prestixio, e nos ámbitos formais, por exemplo, danse os buenos días porque parece máis educado, ou dise que algo é buenísimo ou fuertísimo para enfatizar. Para os políticos , o galego é como un código secundario, pois falan como se estivesen tomando unhas cervexas", afirma.
Así mesmo, Freixeiro Mato sinalou unha cuestión fundamental: as consecuencias do desleixo para o prestixio social da lingua.
A filóloga e profesora Goretti Sanmartín incide na importancia de coidar a calidade do idioma nos libro Sobre o racismo lingüístico (Laiovento) e Calidade da lingua e planificación (Xerais). Defende a necesidade de afianzar un modelo culto e o máis acordado posible de galego, e advirte contra os discursos do "sempre se dixo así" e da "artificialidade" do estándar, que ignoran o complexo pasado da lingua e reforzan a súa substitución e subordinación ó castelán.
DETALLES
O debate sobre a "artificialidade" do estándar e os rexistros
No debate popular sobre a lingua, xorden discursos sobre a "artificialidade" do estándar. Díez cre que poñer demasiado acento na pureza da lingua pode reforzar o prexuízo dos galegofalantes de que a súa fala é un "ghallegho basto" impropio para usos formais e que a norma é un "invento" dunha elite.
Castro lembra que "todos os padróns son artificiais: ninguén fala na rúa o inglés da BBC". A diferenza é que, por exemplo no caso do castelán, o estándar, comezou a construírse hai séculos co apoio dunha estrutura protoestatal, e nun momento no que a maioría da poboación era analfabeta. Porén, o proceso de normativización do galego é recente, e o de normalización está moi lonxe de rematarse.
"Non hai un poder recoñecido con lexitimidade para ser un referente do padrón. Porque as clases dominantes están castelanizadas", reflexiona Castro. O reintegracionismo tamén tende a sinalar que a norma oficial "inventa" palabras no canto de collelas do portugués, malia ser o galego o pai do portugués. Fernández Rei alude aos "prexuízos" que levan a rexeitar a norma, como o "tópico" de que está mundando constantemente. En relación co anterior, ás veces o falante escúdase na existencia de diferentes "rexistros" en cada lingua para non corrixirse nada. Ninguén discute que ten que haber rexistros. "Eu non falo igual con meus pais ou os meus amigos que cando traballo", explica Rei. "En todas as linguas hai unha variación interna", di Sánchez. O problema, cre, é cando isto se converte en excusa para actuar con total desleixo co galego, cun nivel de tolerancia ás mesturas que sería inconcebible noutras linguas como o castelán. Ás veces, mesmo o debate se desvía a unha polémica entre galego falantes naturais -cos seus castelanismos léxicos- e neofalantes -a miúdo cun galego máis castelanizado na fonética ou na sintaxe-. Quizais, a saída se poida atopar nun esforzo en ambos os lados.
Ningún comentario:
Publicar un comentario